پول تازه؛ آزمون کهنه اقتصاد

حذف چهار صفر از پول ملی، گرچه در ظاهر اقدامی فنی و نمادین به‌نظر می‌رسد اما در عمق خود بازتابی از یکی از بنیادی‌ترین چالش‌های اقتصاد ایران است؛ نسبت میان ثبات پولی و اصلاح ساختاری. پرسش اصلی این است که آیا تغییر در شکل ظاهری پول می‌تواند به بازسازی اعتماد عمومی و ترمیم کارکرد پول ملی بینجامد یا تنها چهره‌ای تازه بر اسکناس‌های کهنه خواهد نشاند؟ در جهان تجربه اصلاح واحد پول ملی از ایتالیا و ترکیه تا برزیل و آرژانتین نشان داده است که حذف صفرها تنها زمانی موفق بوده که با اصلاحات مالی، کنترل تورم و استقلال بانک مرکزی همراه شده باشد.

در غیر این صورت دولت‌ها ناچار شده‌اند چند سال بعد دوباره همان مسیر را طی کنند، بی‌آنکه ثبات اقتصادی پایدار حاصل شود. اقتصاد پولی بدون انضباط مالی مانند بدنی است که تنها لباس تازه‌ای بر تن کرده است.

از سوی دیگر اجرای چنین اصلاحی در ایران، فقط تصمیمی اقتصادی نیست بلکه مساله‌ای نهادی، فنی و حتی فرهنگی است. تغییر واحد پول به‌معنای بازنویسی زیرساخت‌های نرم‌افزاری نظام بانکی، اصلاح سیستم‌های حسابداری، بازتنظیم برچسب‌های قیمتی و مهم‌تر از همه، بازآفرینی ذهنی جامعه در برابر «پول» است. چسبندگی ذهنی مردم به ارزش‌های عددی گذشته، یکی از دشوارترین موانع هر اصلاح پولی محسوب می‌شود. در عین حال نمی‌توان از جنبه‌های روانی و نمادین چنین تصمیمی چشم پوشید. وقتی ارزش اسمی پول ملی در برابر ارزهای خارجی فرو می‌ریزد، حذف صفرها می‌تواند نوعی بازسازی حیثیت پول ملی و آرامش روانی جامعه را رقم بزند؛ مشروط بر آنکه این آرامش موقتی نباشد و در ادامه با اصلاحات واقعی در سیاست مالی، بانکی و ارزی همراه شود. این نشست با همین دغدغه‌ها و با هدف بررسی ابعاد نظری، فنی و نهادی اصلاح پول ملی ایران، به همت هیات اندیشه‌ورز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران و موسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی دانشگاه تهران در محل این موسسه برگزار شد. در ادامه مهم‌ترین مباحث و دیدگاه‌های مطرح‌شده در این نشست تخصصی را می‌خوانید.

اصلاح پول ملی؛ از ضرورت تا واقعیت

در آغاز این نشست یکتا اشرفی، معاون توسعه منابع و خدمات بانک مرکزی در سخنانی درباره روند اصلاح واحد پول ملی کشور اظهار کرد: فرآیند بررسی و تصویب طرح اصلاح پول ملی طی ماه‌های گذشته در مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام دنبال شد و اکنون کشور در مرحله آماده‌سازی برای اجرای این سیاست قرار دارد.

وی با اشاره به دلایل اصلی اجرای این سیاست افزود: در بسیاری از کشورها اصلاح واحد پول ملی پاسخی به تورم مزمن و کاهش ارزش پول ملی است. زمانی‌که ارزش اسمی پول به‌مرور کاهش می‌یابد و کارایی نظام پرداخت دچار افت می‌شود، اصلاح پول ملی به‌عنوان یک ضرورت اقتصادی مطرح می‌شود. این سیاست نه‌تنها در جهت ارتقای اعتماد عمومی بلکه برای کارآمدسازی نظام مبادلات روزمره و کاهش نیاز به اسکناس در گردش اهمیت دارد.

به گفته اشرفی، یکی از اهداف کلیدی این اصلاح، ارتقای کارایی نظام پرداخت و کاهش وابستگی به اسکناس است. وی تصریح کرد: کاهش نسبت اسکناس به نقدینگی همواره از نقاط قوت نظام پولی ما بوده است اما باید برای شرایط بحرانی نیز آمادگی داشت. در مواقع اضطرار یا اختلال در نظام پرداخت الکترونیکی، میزان اسکناس مورد نیاز جامعه باید به‌گونه‌ای برآورد شود که حداقل نیازهای خانوارها و مبادلات ضروری تامین گردد.

این مقام بانک مرکزی خاطرنشان کرد: اصلاح واحد پول ملی می‌تواند آثار روانی مثبتی بر اعتماد عمومی داشته باشد اما اجرای موفق آن نیازمند هماهنگی دقیق میان نهادهای پولی، بانکی و اجرایی است. در این مسیر، شفافیت، آموزش عمومی و همراهی نخبگان دانشگاهی نقشی حیاتی دارند.